Ο Καβάφης στη Ρουμανία

Elena Lazăr
Ο Καβάφης στη Ρουμανία

Ο ελληνισμός που φιλοξενήθηκε στην εστία της ρουμανικής γης και η εξέλιξή του στη συνέχεια, αποτελεί ένα από τα πιο πλούσια κεφάλαια της ελληνικής ιστορίας. Και πρέπει να το πούμε απ’ την αρχή ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των ρουμανο-ελληνικών σχέσεων, και στη δημιουργία και την εδραίωση του φαινομένου που αποκαλούμε σήμερα ‘’ρουμανικό φιλελληνισμό’’, με προεξάρχοντα πάντα τον πολιτισμό. Ο σταθερός διάλογος ανάμεσα στους δύο πνευματικούς χώρους γνώρισε στη ροή των αιώνων μορφές εντυπωσιακής ποικιλίας. Μια απ΄αυτές, που εξασφαλίζει άμεση επικοινωνία, είναι οι μεταφράσεις πνευματικών έργων.
Το γεγονός οτι η Ρουμανία βρίσκεται σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη όσον αφορά τον αριθμό μεταφράσεων ελληνικών δημιουργημάτων δεν πρέπει να ξαφνιάζει κανένα. Η εξήγηση είναι απλή και βρίσκεται στη μακραίων συμβίωση των δυο πολιτισμών. Ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής λογοτεχνίας δημιουργήθηκε σε ρουμανική γη. Οι πρώτες μεταφράσεις νεοελληνικής λογοτεχνίας γίνονται το 17ο αιώνα (αρχικά σε χειρόγραφη μορφή, κι έπειτα, από το 1837 και πέρα, σε πολλαπλές εκδόσεις). Ο χάρτης της μεταφρασμένης στα ρουμανικά ελληνικής λογοτεχνίας κάνει εντύπωση όχι μόνο ως προς τον αριθμό των μεταφρασμένων έργων, αλλά και ως προς την ποικιλία των επιλογών. Μια βιβλιογραφíα των ρουμανικών μεταφράσεων ελληνικής λογοτεχνίας που κυκλοφόρησε τα τέλη του 2005 καταγράφει 340 τίτλους, αλλά από τότε, ο αριθμός τους ήδη αυξήθηκε θεαματικά.
Φθάνουμε τώρα στο κύριο πρόσωπο της σημερινής βραδιάς. Ο πιο σπουδαίος Έλληνας ποιητής του 20ου αιώνα, ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης είναι και ο πιο μεταφρασμένος Έλληνας ποιητής στη Ρουμανία και αναμφίβολα ένας από τους πιο αγαπημένους. Η αλήθεια αυτού του ισχυρισμού βρίσκεται στο πλούσιο υλικό του θέματος που θα προσπαθήσω να περιγράψω σε γενικές γραμμές.
Με 7 εκδόσεις (5 την τελευταία δεκαετία), αλλά και με τις μεταφράσεις που περιλαμβάνονται στις ποιητικές ανθολογίες ή που δημοσιεύτηκαν στον ρουμανικό φιλολογικό τύπο τα τελευταία 70 χρόνια, ο Καβάφης απέκτησε, κατά την εμπνευσμένη έκφραση ενός Ρουμάνου ακαδημαϊκού, «δικαίωμα πολίτη» στον ρουμανικό πολιτισμό.
Η πρώτη ρουμανική εμφάνιση του ποιητή Καβάφη σημειώνεται το 1939, όταν στη πόλη Κλουζ της Τρανσυλβανíας, κυκλοφορεί η πρώτη ανθολογία ελληνικής ποίησης. με τίτλο Antologia poeziei greceşti 1800-1930 [Ανθολογία της ελληνικής ποίησης 1800-1930]. Η ανθολογία αυτή, του κλασικού φιλολόγου Ştefan Bezdechi, μένει μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς όχι μόνο για το περιεχόμενό της -περιλαμβάνει 94 ποιητές, από το 1800 μέχρι το 1930- αλλά και για την ποιότητα των μεταφράσεών της: πράγματι εξαιρετική, αν και πρόκειται για τόσες διαφορετικές ποιητικές φωνές. Τον Καβάφη θα τον βρούμε στο υποκεφάλαιο „Poeţi anatolieni” (Ανατολίτες /Ανατολιτικοί ποιητές ), έχοντας παρέα τον Αγγελο Σημηριώτη από τη Μικρασíα, τον Αλέκο Φωτιάδη από την Αλεξάνδρεια, τον Απόστολο Μελαχρινό, που γεννήθηκε στη Βράϊλα Ρουμανίας, τον Ομηρο Μπεκέ από τη Πόλη. Τα πρώτα δυο καβαφικά ποιήματα μεταφρασμένα στα ρουμανικά είναι από τα πιο συμβολικά - Τα Κεριά/Lumânărele και η Ιθάκη/ Itaca. Το σύντομο, σχετικό, αλλά ουσιαστικό σημείωμα του καθηγητή Bezdechi είναι και η πρώτη κριτική από Ρουμάνο ειδικό : «Ξεχωριστή θέση στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, γράφει ο Bezdechi, κατέχει ο Κ. Καβάφης, που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Αλεξάνδρεια. Λέγεται Αλεξανδρινός ποιητής όχι μόνον επειδή γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, αλλά επειδή το έργο του φέρει τη βαθειά σφραγíδα της αλεξανδρινής ζωής του παρόντος, αλλά και εκεíνη του παρελθόντος».
Ο πρώτος σταθμός στη πορεία του Καβάφη στη ρουμανική γη είναι το έτος 1971, όταν κυκλοφορεί στο Βουκουρέστι η πρώτη αυτοτελής έκδοση του Κανόνα του. Στο σκοτεινό ουρανό της κομμουνιστικής εποχής η κομψή για την εποχή έκδοση, με τίτλο Poezii/ Ποιήματα, με έγχρωμες εικόνες από την ελληνο-ρωμαϊκή αρχαιότητα, αποτελεί ζεστή ηλιαχτίδα. Βέβαια, ο καβαφικός Κανόνας δεν μπορούσε να σωθεί ακέραιος από το πάντα άγρυπνο μάτι της λογοκρισίας. 12 από τα 154 ποιήματα θυσιάζονται. Σπουδαίος Ρουμάνος ποιητής (μια συλλογή ποιημάτων του υπάρχει και στα ελληνικά), ο μεταφραστής του Καβάφη, Aurel Rău, που κατάγεται από την ίδια πόλη με τον Bezdechi, υπογράφει μια συγκινητική εισαγωγική μελέτη με τίτλο “Ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης – ένας Αχαιός στην Αλεξάνδρεια”. Pανοραμική, κατασκοπευτική ματιά στη ζωή και στο λογοτεχνικό εργαστήριο του Αλεξανδρινού, το δοκίμιο του Aurel Rău προσφέρει χρήσιμα στοιχεία για τη κατανόηση της καβαφικής ποιητικής. Επίσης, σημαντικές επιλογές από τα καβαφικά ποιήματα στη μετάφραση του Aurel Rău ενσωματώνονται στον τόμο Τρεις ποιητές Perse (Saint-John Perse), Machado, Καβάφης (Κλουζ, 1972) καθώς και στη ανθολογία Ευρωπαϊκός συμβολισμός (Βουκουρέστι, 1983).
Ένα χρόνο αργότερα, το 1972, εκδίδεται στο Βουκουρέστι μια μεγάλη (900 σελίδων) ανθολογία, με τίτλο Πανόραμα της σύγχρονης παγκόσμιας ποίησης, στη μετάφραση ενός άλλου σπουδαίου ρουμάνου ποιητή, Anatol Ε. Baconsky, που κατάγεται επίσης από το Κλουζ, όπως και οι δυο που προανέφερα. Από τους 4 Ελληνες ποιητές που περιλαμβάνονται στην Ανθολογία, ο Καβάφης έχει τα πιο πολλά μεταφρασμένα ποιήματα – 9 ( Ιθάκη, Κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνο-σύρων μάγων, Μανουήλ Κομνηνός, Μακρυά, Ο Θεόδοτος, Ηγεμών της Δυτικής Λιβύης, Τα Παράθυρα, Απ΄ τες Εννιά,Ο βασιλεύς Δημήτριος). Το εύστοχο κείμενο του Baconsky, καθώς και τα άλλα δοκίμια που αφιέρωσε στον Αλεξανδρινό κατά διαστήματα, έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο στη διάδοση της καβαφικής ποίησης στα ρουμανικά γράμματα. «Ο Καβάφης είναι ο ποιητής των αξιών που επιβιώνουν των νεκρών πολιτισμών που τις δημιούργησαν», σημειώνει ο ρουμάνος ποιητής.
Η δεύτερη ρουμανική έκδοση αφιερωμένη αποκλειστικά στον Καβάφη κυκλοφορεί στο Βουκουρέστι το 1992, δηλαδή ύστερα από 21 χρόνια. Με τίτλο δανεισμένο από το ανέκδοτο Στο Σπίτι της Ψυχής, αποτελεί οδηγό για το Ρουμάνο αναγνώστη στο περίπλοκο λογοτεχνικó κóσμο του Ελληνα καλλιτέχνη. Πρόκειται για μικτó τόμο, στα περιεχόμενα του οποίου θα βρει κανείς ποικιλία λογοτεχνικών ειδών με τα οποία έχει φλερτάρει ο Ποιητής μας κατά καιρούς : 26 Αποκηρυγμένα, 49 ποιήματα από τα Ανέκδοτά του, επιλογές από τα πεζογραφήματά του (διήγημα, πεζά ποιήματα, δοκίμια, δημοσιεύματα, ημερολόγια). Αξíζει να σημειωθεí ότι η έκδοση περιλαμβάνεται στη δημοφιλέστερη σειρά που υπάρχει στη Ρουμανία, τη «Βιβλιοθήκη για όλους» (Biblioteca pentru toţi), η ζωή της οποίας ξεπερνάει τα 100 χρόνια (ιδρύθηκε το 1895), με τιράζ που ταλαντεύονται από 10 000 μέχρι 200 000 χιλιάδες αντίτυπα. Μετά τον Ανδρέα Καρκαβίτσα, τα διηγήματα της θάλασσας του οποίου έγιναν αληθινό best-seller στις αρχές του 20ου αιώνα (με τρεις εκδόσεις, η μια από την άλλη), ο Καβάφης είναι ο δεύτερος Έλληνας συγγραφέας που παρουσιάζεται στη σειρά αυτή μεγάλης ακτινοβολίας και διασημότητας. Στην πυκνή εισαγωγή του, ο πανεπιστημιακός καθηγητής Dan Grigorescu, λαμπρός μελετητής της συγκριτικής φιλολογίας, περιγράφει τα λογοτεχνικά, ελληνικά και ευρωπαϊκά, συμφραζóμενα της εποχής του Καβάφη, επιμένοντας ταυτόχρονα στην ελληνικότητα του κορυφαίου Ποιητή, στη μοναξιά του αλλά και τη μοναδικότητά του.
Η τρίτη ρουμανική έκδοση, Το ποιητικό έργο/ Opera poetică , που κυκλοφορεί το 1993, αποτελεί το πιστοποιητικό γεννήσεως του εκδοτικού οίκου Ομόνοια. Βρισκόμαστε ήδη σε ευτυχισμένη, γεμάτη αισιοδοξία στιγμή της ιστορίας, όταν επιτέλους γκρεμίστηκαν τα Τείχη που κράτησαν, μέσα τους, την ρουμανική κοινωνία αιχμάλωτη επί ολόκληρα 50 χρόνια. Όλα τα παράθυρα είναι τώρα διάπλατα ανοιχτά προς τον έξω κόσμο. Η έκδοση περιλαμβάνει τα 154 Αναγνωρισμένα, τα 26 Αποκηρυγμένα και τα 72 Ανέκδοτα, με πλούσια σημειώματα και σχόλια για κάθε ποίημα. Στο εκτενές χρονολόγιο, με τίτλο Ο άνθρωπος και το έργο του, καταγράφονται τα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής του ποιητή, καθώς και τα βήματα προς τη παγκόσμια δόξα του έργου του. Ο ουσιαστικός, επιγραμματικóς ( «με τον τρόπο του Καβάφη », θα έλεγα) πρόλογος του Δημήτρη Δασκαλόπουλου σφραγίζει επίσημα τη στενή ελληνο-ρουμανική συνεργασία που λειτουργούσε ήδη από χρόνια. Η βράβευση της μετάφρασης από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας αποτέλεσε για μας πολύτιμη ενθάρρυνση για τη συνέχεια των προσπαθειών μας.
To τέταρτο βήμα στο δρόμο του Αλεξανδρινού προς το Ρουμάνο αναγνώστη γίνεται το 1995, με την έκδοση των Πεζογραφημάτων του (Opera în proză) που περιλαμβάνει επιλογές από το έργο του πεζογράφου, του δοκιμιογράφου, του δημοσιογράφου και του επιστολογράφου Καβάφη. Το βιβλίο προλογίζεται από τον Έλληνα επιμελητή των Επιστολών του Καβάφη προς τον Μάριο Βαϊάνο, τον λογοτεχνικό κριτικό Ε. Ν. Μόσχο.
Το έδαφος ήταν έτοιμο για τη παρουσίαση του έργου του Καβάφη στις πιο ενδόμυχες πτυχές του. Με την έκδοση των Απάντων (Opere complete) του, που κυκλοφόρησε το 2001 σε δυο τόμους (1000 σελίδων συνολικά), στη ήδη καθιερωμένη σειρά της Ομόνοιας, «Βιβλιοθήκη Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», ο Καβάφης γίνεται ο πρώτος – και ο μόνος προς το παρόν – Έλληνας συγγραφέας τα Άπαντα του οποίου εκδόθηκαν στα ρουμανικά. Καρπός δουλειάς 12 χρονών, η ρουμανική έκδοση περιλαμβάνει όλα τα Ποιήματα της προηγούμενης έκδοσης (του 1993), αλλά και τα Ατελή, μαζί με όλα τα πεζογραφικά κείμενα όλων των ειδών που αποδείχτηκε ότι ανήκουν στον Καβάφη. Από τις πρώτες προσπάθειες τέτοιου είδους σε διεθνές επίπεδο, η έκδοση έχει ακόμα ένα πλεονέκτημα: στις σελίδες της ακούγονται φωνές ειδικών από τρεις γωνιές του κόσμου. Τα ονόματά τους δεν χρειάζονται καμία σύσταση: ο χιλιανός καβαφιστής Miguel Castillo Didier, οι Ελληνες Δημήτρης Δασκαλόπουλος και Νάσος Βαγενάς, και ο ρουμάνος ακαδημαϊκός Dan Grigorescu. Όλοι αυτοί διευκολύνουν την μύηση του ρουμάνου αναγνώστη στον κόσμο της αινιγματικής προσωπικότητας του Αλεξανδρινoύ.
O Κανόνας (Ποιήματα/ Poeme) κυκλοφόρησε τo 2003 σε δίγλωσση έκδοση, καρπός συνεργασίας της Ομόνοιας με το Διεθνές Κέντρο Λογοτεχνών και Μεταφραστών Ρόδου. Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος είναι και αυτή τη φορά μαζί μας. Οι Έλληνες της Ρουμανίας, οι φοιτητές που σπουδάζουν τα νεαελληνικά αλλά και οι πολλοί Ρουμάνοι γνώστες της ελληνικής γλώσσας κατέχουν τώρα στην βιβλιοθήκη τους το ελληνικό κείμενο με τη ρουμανική μετάφραση.
Η πιο πρόσφατη καβαφική έκδοση κυκλοφόρησε το 2006 σε μια άλλη πόλη της Τρανσυλβανίας, την Bistriţa. Ύστερα από 35 χρόνια έχουμε τώρα τον πλήρη Κανόνα με την αριστουργηματική μεταφραστική ερμηνεία του Aurel Rău. Η έκδοση αυτή, όπως και οι προηγούμενες, εξαντλήθηκε σε διάστημα ρεκόρ.
Δυο διαφορετικές μεταφράσεις του Κανόνα, που κυκλοφορεί και σε δίγλωσση έκδοση, η έκδοση των Απάντων του, 7 αυτοτελείς εκδόσεις συνολικά, οι πολλές επιλογές στις Ανθολογίες ελληνικής ή παγκόσμιας ποίησης (να αναφέρουμε εδώ την πιο πρόσφατη Ανθολογία Βαλκανικής Ποίησης που κυκλοφόρησε στα ρουμανικά στην Αθήνα τα τέλη του 2007) αποτελούν δυνατά επιχειρήματα στη προσπάθειά μας να αποδείξουμε ότι ο Καβάφης είναι ο πιο γνωστός και αγαπημένος Έλληνας ποιητής στη Ρουμανία. Και όμως το ρουμανικό πορτρέτο του Καβάφη κινδυνεύει να μείνει αποσπασματικό αν δεν περιγράψουμε, έστω στα βιαστικά, τη ρουμανική βιβλιογραφία του Καβάφη στο φιλολογικό τύπο. Και σ’ αυτόν τον τομέα ο Καβάφης κατέχει πρωτεία. Η παρουσία του Καβάφη είναι σταθερή από τη δεκαετία του 60 μέχρι σήμερα. Δεν υπάρχει λογοτεχνικό, πρωτευουσιάνικο ή επαρχιακό, περιοδικό, τα τελευταία 60 χρόνια που να μην έχει στις σελίδες του καβαφικό ποίημα, σημείωμα, άρθρο ή μελέτη πάνω στον Καβάφη. Τα πιο γνωστά ποιήματά του (Περιμένοντας τους βαρβάρους, Ιθάκη, Τα κεριά κτλ.) μεταφράστηκαν περισσότερες φορές από σημαντικούς Ρουμάνους μεταφραστές. Ο πιο σεμνός φόρος ευγνωμοσύνης θα ήταν να αναφέρουμε απόψε τα ονόματά τους Antiţa Augustopol-Jucan, Ion Brad, Nicolae Carandino, Valeriu Mardare, Athanasie Nasta, Andreas Rados, Petre Stoica -και ο κατάλογος δεν είναι πλήρης. Σημαντικό ρόλο στη προβολή του Ποιητή στον τύπο έπαιζε ο ελληνο-ρουμάνος φιλόλογος και μεταφραστής Βίκτωρ Ιβάνοβιτς ο οποίος, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 70, έχει υπογράψει πολλές εξαιρετικές μεταφράσεις του Καβάφη. Ανεκτίμητη μένει και η συμβολή του στην κατανόηση του Αλεξανδρινού. Οι μελέτες του, που κυκλοφόρησαν εν μέρει και στα ελληνικά, πρώτα στο Νεοελληνικό Τρίπτυχο (Εκδόσεις Εξάντα, 1979), προσφέρουν χρήσιμα κλειδιά για τη σωστή αποκρυπτογράφηση της καβαφικής ποιητικής.
Παράλληλα, το έργο του Καβάφη έγινε θέμα διατριβών (αναφέρουμε εδώ το όνομα της ρουμάνας νεοελληνίστριας Cristina Băcanu που έγινε διδάκτορ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα το έργο του Καβάφη από την άποψη της υπαρξιακής φιλοσοφίας). Έγινε θέμα έρευνας των νέων μελετητών ή αγαπημένο θέμα πολλών λογοτεχνικών κριτικών. Ένας τόμος με τα πιο σημαντικά σχόλια στον Καβάφη από λαμπρούς ρουμάνους ειδικούς μεταφρασμένα στα ελληνικά μπορεί να προσφέρει στους Έλληνες καβαφιστές, και όχι μόνον, πολλές εκπλήξεις από τις πιο ευχάριστες.
Στη μελέτη του με τίτλο Καβάφης – δικαίωμα πολίτη στον ρουμανικó πολιτισμó ο καθηγητής Dan Grigorescu μας βεβαιώνει ότι η γνωριμία της ρουμανικής διανόησης με τον Αλεξανδρινό έγινε αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι πρώτες μεταφράσεις στα γαλλικά ή στα αγγλικά κυκλοφορούσαν κρυφά, από χέρι σε χέρι, στους λογοτεχνικούς κύκλους της ρουμανικής πρωτεύουσας. Έτσι εξηγείται ευκολότερα το καβαφικό κλίμα που μπορεί να το ανιχνεύσει κανείς στο έργο αρκετών Ρουμάνων ποιητών. Ο Βίκτωρ Ιβάνοβιτς σ’ ένα άρθρο του που δημοσιεύεται το 2006 στο αφιέρωμα του περιοδικού «Το Δένδρο» (Ο διεθνής Καβάφης) εξετάζει τις καβαφικές απηχήσεις στη ποιητική δημιουργία μιάς ομάδας ρουμάνων ονειριστών με κύριους εκπροσώπους τους Virgil Mazilescu και Petru Romoşan. Ένας Έλληνας καθηγητής από το Παρίσι, που διδάσκει τώρα στο Πανεπιστήμιο της Τύνιδας, ο Κωνσταντίνος Μακρής, διευρύνει τη σφαίρα έρευνας, εντωπίζοντας καβαφικές απηχήσεις στο έργο μερικών άλλων σπουδαίων ρουμάνων ποιητών (Geo Dumitrescu, Alexandru Philippide, Ion Vinea κ.α.). Στην εισήγησή του στο Τρíτο Παγκόσμιο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών που έγινε πριν από δυο χρόνια στο Βουκουρέστι, με τίτλο «Οι επιδράσεις του Κωνσταντίνου Καβάφη στη σύγχρονη Ρουμανική ποίηση», ο Έλληνας μελετητής, ύστερα από σύντομη αναδρομή που κάνει στις βαλκανικές λογοτεχνίες, διαπιστώνει μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που σφραγίζουν το διάλογο των ρουμάνων δημιουργών με τον Καβάφη («Στο θάνατο ενός πολιτισμού τριών χιλιετιών/ Η ποίησή του είναι/ η πένθιμη μεσίστια σημαία», μας λέει ένας από τους πιο διάσημους ποιητές των τελευταίων δεκαετιών, Marin Sorescu, στο ποίημά του με τον τίτλο : Καβάφης). Βέβαια οι δυο μελέτες του Β. Ιβάνοβιτς και του Κ. Μακρή αποτελούν αφετηρíα για μια ευρύτερη έρευνα, μέχρι τους σημερινούς ποιητές που συνομιλούν συχνά, πολλές φορές με δημιουργικό τρόπο, με τον διάσημο ομότεχνό τους από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Αξίζει να σημειώσουμε εδώ τη συχνή παρουσία του έργου του Καβάφη στα πλαίσια πολλών εκδηλώσεων, από τα Πανεπιστήμια, τα θέατρα, μέχρι τα μαζικά μέσα ενημέρωσης όλων των ειδών. Διαλέξεις, απαγγελίες ποιημάτων (πέρυσι, στις 9 Μαΐου, όταν έγινε ο Ευρωπαϊκός Λογοτεχνικός Μαραθώνιος, φοιτητές, Έλληνες και Ρουμάνοι φιλέλληνες απήγγειλαν επί ώρες καβαφικά ποιήματα). Επίσης, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές φέρουν συχνά «εις το φως της ημέρας» το όνομα του Ποιητή. Στον ημερίσιο τύπο θα συναντήσει κανείς στα πιο αναπάντεχα άρθρα, αναφορές των στίχων του που ανήκουν ήδη στη διεθνή παροιμιολογία Ανατρέχοντας στο ρουμανικό διαδίκτυο (google.ro), θα βρούμε με την πρώτη ματιά 1 170 αναφορές του ονόματός του. Ποιήματά του σχολιάζονται στα blog των νέων, ενώ στίχοι του έγιναν μότο και των πολιτικών κομμάτων!
Το φθινόπωρο του 2007 έγινε πάλι λόγος για τον Καβάφη. «Πως πεθαίνει ένας Ποιητής?» αναρωτιέται ένας δημοσιογράφος ανακοινώνοντας τη ρουμανική έκδοση του μυθιστορήματος του Φίλιππου Φιλίππου Οι τελευταíες μέρες του Κωνσταντίνου Καβάφη. Μόλις διάβασα το βιβλίο, το 2003, όταν κυκλοφόρησε στις Εκδόσεις Πατάκη. το παρουσίασα σε λογοτεχνικό περιοδικό και αμέσως μου τέθηκε η ερώτηση από τους πολλούς φίλους του Καβάφη που γνωρίζω στο Βουκουρέστι πότε θα μεταφραστεί το βιβλίο. Η μετάφραση έγινε σύντομα, αλλά έπρεπε να περάσουν χρόνια μέχρι να βρω χορηγό. Και βρήκα ευγενική βοήθεια και ανταπόκριση στην κ. Αικατερíνη Σοφιανού, ένα βράδυ του Σεπτέμβρη 2007, όταν αποτόλμησα να της μιλήσω για τα πολλά ανολοκλήρωτα σχέδια της Ομόνοιας. Το ίδιο βράδυ, συνάντησα, χάρη στην ευγενική πρόσκληση της κ. Αικατερíνης Σοφιανού, τις κυρίες του Διοικητικού Συμβουλίου του Σ.Α.Φ.Ε., που βρίσκονταν σε ταξίδι στη δεύτερη πατρίδα του Απόστολου Αρσάκη. Τóτε γεννήθηκε και η ιδέα της διάλεξης που πραγματοποιείται απόψε.
Ο σημερινός απολογισμός μας ενθαρρύνει να συμπεράνουμε ότι η απήχηση που γνωρίζει ο Καβάφης στη Ρουμανία δεν είναι τυχαίο γεγονός, ούτε καπρíτσιο μόδας μιας εποχής, αλλά πρόκειται για στέρεα οικοδομή στην κατασκευή της οποίας έφεραν τον λίθον τους («ο εις λόγους, βουλάς, η άλλος πράξεις», κατά μια νεανική έκφραση του Ποιητή) πολλές γενεές αφοσιωμένων μεταφραστών και μελετητών. Η αποδοχή του Καβάφη εγγράφεται παράλληλα στην πατροπαράδοτη ευαισθησία του ρουμανικού κοινού απέναντι στα Ελληνικά Γράμματα. Ευαισθησία και δεκτικότητα που οφείλονται στη ξεχωριστή θέση που κατέχει η νεοελληνική λογοτεχνία στη Ρουμανία.
Ίσως η απήχηση που ο Αλεξανδρινός γνωρίζει στο ρουμανικό κοινό από περίπου 70 χρόνια τώρα οφείλεται και στο γεγονός ότι πολλοί από τους προγόνους του προέρχονται από τα ρουμανικά μέρη ή πέρασαν από κει. Ο ίδιος ο Ποιητής μας λέει ότι ένας προπάππος του, ο Γιάννης Καβάφης (1701-1762), «εκυβέρνησε την πόλη του Ιασίου, εν Μολδαβία, επί 5 έτη». Η γιαγιά του Ποιητή, Φεβρώνια, ήταν κόρη του Mihai Scarlat Pantzou, που πέρασε σχεδόν όλη τη ζωή του στο Ιάσιο, όπου διετέλεσε «υποκυβερνήτης» της πόλης. Ο θείος του, Γεώργιος, παντρεύτηκε το 1834 τη Μαριόρα, κόρη του Νικολάου Θωμά από το Ιάσιο. Η Μαριόρα έγινε και η νονά του Κωνσταντίνου. Άλλες δυο θείες του (Μαρία Καβάφη και Ευφροσύνη Φωτειάδη) είναι παντρεμένες με πολίτες του Ιασίου. Το 1868 ο οίκος του πατέρα του έκανε εμπόριο σιταριού στο Δούναβη, στη Βλαχία.. Όλα αυτά τα στοιχεία ανοίγουν νέους δρόμους για καινούργιες υπομονετικές έρευνες στα ρουμανικά αρχεία. Αποτελούν εγγύηση ότι το ταξίδι του Καβάφη στα ρουμανικά νερά πρέπει να συνεχιστεί.


Παρασκευή, 8 Φεβρουαρίου 2008 Ελένα Λάζαρ


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ
ΤΟΥ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ

1.KAVAFIS Constantin P. / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Poezii / Ποιήματα

Bucureşti, Editura Univers, 1971, 252 p.+portret şi 6 desene color
Traducere, prefaţă („Constantin P. Kavafis –un aheu în Alexandria”, p. 5--37) şi note explicative (p. 229--243) de [Μετάφραση, εισαγωγή (Κ.Π. Καβάφης – ένας Αχαιός στην Αλεξάνδρεια), σελ.5-37 από τον] Aurel Rău
Coperta/Εξώφυλλο: Ion Donca

2. KAVAFIS/ ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
În casa Sufletului. Poeme. Proză. Jurnal / Στο Σπίτι της Ψυχής. Ποιήματα. Πεζά. Ημερολόγιο

Bucureşti, Editura Minerva, colecţia „Biblioteca pentru toţi”, 1992, LXVI + 180 p.
Traducere, tabel cronologic (p. XXVII--LXVI), prezentări şi note de [Μετάφραση, χρονολόγιο, συνθετικές παρουσιάσεις και σημειώματα από την ] Elena Lazăr Prefaţă (p. V--XXVI) de [Εισαγωγή από τον ] Dan Grigorescu
Coperta : Anton Slavnicu
ISBN 973-21-0323-x

3. KAVAFIS / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Opera poetică / Το ποιητικό έργο

Bucureşti, Editura Omonia, 1993, 400 p.
Traducere, tabel cronologic („Konstantinos P. Kavafis. Omul şi opera. Scurtă cronologie”, p. 10--22), prezentări, note şi comentarii (p. 351—388 [Μετάφραση, χρονολόγιο, συνθετικές παρουσιάσεις, σημειώματα και σχóλια από την ] de Elena Lazăr
Cuvânt înainte (p. 5--9) de [Πρόλογος ] Dimitris Daskalopoulos
Bibliografie selectivă [Επιλογή Βιβλιογραφίας ](p. 389--392)
Coperta/Εξώφυλλο: Tudor Jebeleanu
ISBN 973-96318-0-0

PREMIUL SOCIETĂŢII ELENE A TRADUCĂTORILOR DE LITERATURĂ pentru cea mai izbutită traducere a unei opere greceşti într-o limbă străină (Atena, 1994)/ Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας (Αθήνα, 1994)

4. KAVAFIS / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Opera în proză / Τα Πεζά

Bucureşti, Editura Omonia, 1995, 224 p.
Traducere, note şi comentarii (p. 207--218) de [Μετάφραση, σημειώματα και σχóλια από την ]Elena Lazăr
Cuvânt înainte (p. 5--6) de [Πρόλογος ] Evanghelos N. Moshos
Bibliografie (p. 219) (Βιβλιογραφία)
Coperta/Εξώφυλλο: Tudor Jebeleanu
ISBN 973-96318-2-7

5 α. KAVAFIS KONSTANTINOS / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Opere complete. Poezia /Απαντα. Τα Ποιήματα

Bucureşti, Editura Omonia, colecţia „Biblioteca de Literatură Neoelenă”, 2001, 474 p.
Îngrijirea ediţiei, notă asupra ediţiei (p. 19--20), traducere şi tabel cronologic (p.21--62) de [Επιμέλεια της έκδοσης, σημείωμα του επιμελητή, μετάφραση και χρονολόγιο από την ]Elena Lazăr
Cuvânt înainte (p. 5--10) de [ Πρόλογος από τον ] Dimitris Daskalopoulos
Studiu introductiv („Misterul lui Kavafis”, p. 11--18) de [ ] Miguel Castillo Didier
Coperta/Εξώφυλλο: Corneliu Coterbic
ISBN 973-99304-7-6

5 β. KAVAFIS KONSTANTINOS / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Opere complete. Proza / Απαντα. Τα πεζά

Bucureşti, Editura Omonia, colecţia „Biblioteca de Literatură Neoelenă”, 2001, 414 p.
Îngrijirea ediţiei, traducere, note şi comentarii la opera poetică şi la cea în proză (p. 301-384) şi bibliografie selectivă (p. 399-405) de [Επιμέλεια της έκδοσης, μετάφραση, σημεώσεις και σχόλιο στο ποιητικό και πεζογραφικό έργο, επιλογή βιβλιογραφίας από την ] Elena Lazăr. A colaborat [Συνεργάστηκε ]: Mihai Ţipău
Epilog (p. 385--392) de [Επίλογος από τον ] Nasos Vayenas
Postfaţă („Kavafis – drept de cetate în cultura română”, p. 393--398) de [Επίλογος «Καβάφης – δικαίωμα πολίτη στον ρουμανικό πολιτισμό» από τον ] Dan Grigorescu
Coperta/Εξώφυλλο: Corneliu Coterbic
ISBN 973-99304-8-4

6. KAVAFIS / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Poeme / Ποιήματα

Ediţie bilingvă / Δίγλωσση έκδοση
Bucureşti şi Rhodos, Editura Omonia şi Centrul Internaţional al Scriitorilor şi Traducătorilor din Rhodos, colecţia „Biblioteca de Literatură Neoelenă”, 2003, 392 p.
Traducere de [Μετάφραση ]Elena Lazăr
Cuvânt înainte (p. 5--11) de [ Πρόλογος ]Dimitris Daskalopoulos
Coperta/Εξώφυλλο: Corneliu Coterbic
ISBN 973-8319-16-1

PREMIUL PENTRU TRADUCERE 2003 ACORDAT DE ASOCIAŢIA UNESCO „IULIA HASDEU” (Bucureşti, 2004) (Βραβείο μετάφρασης 2003, από την εταιρεία γυναικών συγγραφέων Ιουλία Χασδέου, Βουκουρéστι, 2004 )


7. KAVAFIS Constantin P. / ΚΑΒΑΦΗΣ Κωνσταντίνος Π..
Poezii / Ποιήματα

Bucureşti, Editura Pergamon, colecţia „ Cartea de poezie”, 2006, 242 p.+8 ilustraţii alb/negru
Traducere şi studiu introductiv revăzut („Constantin P. Kavafis –un aheu în Alexandria”, p. 5--35), câteva precizări (pp.37-38) şi note explicative (p. 221--233) [Μετάφραση, εισαγωγή (Κ.Π. Καβάφης – ένας Αχαιός στην Αλεξάνδρεια), μερικές εξακριβώσεις και εξηγητικές σημειώσεις από τον ]de Aurel Rău
Coperta/Εξώφυλλο: Adrian Cernea
ISBN (10)973-87396-2-4; (13)978-973-87396-2-8

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ELENA LAZAR

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ELENA LAZAR
ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟ

Το βιβλίο είναι ένα βασίλειο απλών πραγμάτων ή μια επίπονη και σοβαρή ιστορία;
Στην πρώτη ματιά, ναι, τα βιβλία, όπως τα βλέπουμε σκορπισμένα, στο σπίτι μας, στους δρόμους, φαίνονται ίσως, γι’ αυτούς που δεν γνωρίζουν τίποτε για το επάγγελμα αυτό, το πιο απλό πράγμα. Στην πραγματικότητα όμως, μόνον εκδότης να μην είσαι...

Δύσκολη η παραγωγή του βιβλίου;
Πίσω από κάθε βιβλίο, ας είναι και το πιο ασήμαντο, κρύβεται ολόκληρη ιστορία. Η παραγωγή του βιβλίου είναι ένα επάγγελμα που προϋποθέτει αγάπη, απόλυτη αφοσίωση και τεράστια ευθύνη.

Διαβάζεται η ελληνική λογοτεχνία στη Ρουμανία;
Ευτυχώς, η απάντηση είναι “ναι, ακόμα διαβάζεται η ελληνική λογοτεχνίαστην Ρουμανία”, παρά τους πολλούς πειρασμούς που πολιορκούν καθημερινά τον παραδοσιακό Ρουμάνο αναγνώστη.

Πόσα ελληνικά βιβλία μεταφράζετε κάθε χρόνο;
Μεταφράζω ένα ή δυο βιβλία το χρόνο. Αυτό εξαρτάται βέβαια από το μήκος τουβιβλίου, τις δυσκολίες που παρουσιάζει.

Πως προσδιορίζεις το πορτρέτο της σύγχρονης τέχνης;
Η ποικιλία μορφών της σύγχρονης τέχνης τρομάζει, θα έλεγα, πως υπάρχει κίνδυνος να χάσουμε τον προσανατολισμό μας σ’ αυτό τον λαβύρινθο.

Ποια η σπουδαιότερη ανθρώπινη αρετή;
Η τιμιότητα.

Τι απεχθάνεσαι στις ανθρώπινες σχέσεις;
Μα φυσικά την έλλειψη τιμιότητας.

Ποια λάθη συγχωρείς;
Δεν είμαι εγώ ο κριτής.

Τι αναζητάς σε μια φιλία;
Την τιμιότητα, την συνέπεια, την εμπιστοσύνη.

Ποιο το κύριο γνώρισμα του χαρακτήρα σου;
Αυτό δεν το ξέρω. Όμως, απ’ όσα λένε οι άλλοι γύρω μου, φαίνεται ότι αυτό είναι η κατανόηση, η προσπάθεια να κρατήσω την ισορροπία και ψυχραιμία μέχρι και σε καταστάσεις αδιέξοδου.

Ποια γεγονότα σε κάνουν να λυπάσαι;
Πολλά. Φθάνει να ανοίξει κανείς την τηλεόραση ή να διαβάσει μια εφημερίδα, και να μάθει τα θλιβερά γεγονότα της ημέρας. Και είναι πολλά, δυστυχώς, κάθε μέρα περισσότερα. Όλα σου δίνουν μια αόριστη γεύση πικρίας που δεν μπορείς να καταπολεμήσεις με τίποτε.

Ποιο είναι το σημαντικότερο ελάττωμά σου;
Ίσως η απόλυτη εμπιστοσύνη που παρέχω στους ανθρώπους, συχνά και όταν αυτοί δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη μου.

Το συναίσθημα ή η λογική είναι ισχυρότερη;
Συχνά το συναίσθημα συμπληρώνει και βοηθάει την λογική.

Τι θεωρείς δυστυχία;
Τον θάνατο δεν μπόρεσα ποτέ να το θεωρήσω φυσικό γεγονός. Για τούτο τον θεωρώ δυστυχία.

Σε ποια εποχή θα ήθελες να ζήσεις;
Δεν σκέφτηκα ποτέ σ’ αυτό. Ίσως η εποχή μας είναι η πιο ενδιαφέρουσα.

Ποιο απόφθεγμα έχεις;
Δεν έχω.

Ποιος πολιτισμός επηρεάζει τη δημιουργία σου;
Ο ελληνικός πολιτισμός, βέβαια. Μας δένει μια σταθερή επικοινωνία 32 χρονών μέσω των εκδόσεων Ομόνοια!

Ποια άλλη τέχνη σε συγκινεί;
Η ζωγραφική, η μουσική, ο κινηματογράφος, το θέατρο βέβαια – αγαπάω σχεδόν όλες τις τέχνες αν και δεν έχω χρόνο να απολαύσω τα επιτεύγματά τους.

Ποιους Έλληνες, γενικά από την τέχνη θαυμάζεις;
Τον Θεόφιλο και τον Κόντογλου στη ζωγραφική, τον Θεοδωράκη και Χατζηδάκη στην μουσική. Όσο για την λογοτεχνία, θα μπορούσα να γράψω ολόκληρο βιβλίο για την «ερωτική σχέση» μου με τα Ελληνικά Γράμματα.

Οι στόχοι σου για το μέλλον;
Να συνεχίσω, τουλάχιστον μερικά χρόνια ακόμα. Προσεύχομαι κάθε μέρα στο θεό να μου δώσει υγεία και αντοχή στον δρόμο που άνοιξα με την ίδρυση, το 1991, ενός εκδοτικού οίκου που να καθρεφτίζει πιστά την εικόνα της σημερινής Ελλάδας και του πολιτισμού της.

Elena LAZĂR1 Izvorul Crişului Str.Bl. A1, Apt. 36040891 Bucharest – ROMANIAvPhone/Fax: 004021-313.99.34; 210.38.70Phone: 0722.290.178Ε-mail: omonia@rdslink.ro, elazar_omonia@yahoo.frWeb: www.omoniapublisher.roΒουκουρέστι, 7 Ιουνίου 2007